Η αλήθεια και ο Λυτρωτής ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟΣ

Όταν λέει ο Χριστός, ότι Αυτός είναι η αλήθεια και συγχρόνως η ζωή του κόσμου, τότε δίνει στην αλήθεια ένα περιεχόμενο με οντολογικές προεκτάσεις. Αν η αλήθεια σώζει τον κόσμο, τότε αυτό συμβαίνει επειδή είναι ζωή. Το μυστήριο της Χριστολογίας, όπως το αποδέχεται ο όρος της Χαλκηδόνας, δείχνει, πως η σωτηρία ως αλήθεια και η ζωή καθίσταται δυνατή μόνο σε ένα αληθές πρόσωπο και δι ΄αυτού , δηλαδή σε κάτι το οποίο η φύση, όπως είδαμε, δε μπορεί να προσφέρει εξ΄ αιτίας της εξατομίκευσής της. Η μοναδική δυνατότητα για ένα αληθές πρόσωπο υπάρχει όταν το είναι και η κοινωνία συμπίπτουν. Ο τριαδικός Θεός προσφέρει αυτή τη μοναδική δυνατότητα για μια ταύτιση του είναι με την κοινωνία στον ίδιο τον εαυτό του· Αυτός είναι η αποκάλυψη του αληθούς προσώπου.

Η Χριστολογία στηρίζεται ακριβώς στην προϋπόθεση, ότι μόνο η Τριάδα μπορεί να προσφέρει στο δημιουργημένο είναι μια πραγματική βάση για το πρόσωπο κι έτσι και για τη σωτηρία. Ο Χριστός λοιπόν πρέπει να΄ ναι Θεός για να΄ ναι Σωτήρας· αλλά αυτό σημαίνει κάτι ακόμα περισσότερο: Δεν πρέπει να είναι ένα άτομο , αλλά ένα αληθές πρόσωπο. Στην εμπειρία της εξατομικευμένης ύπαρξης είναι αδύνατο να βρεθεί μια οποιαδήποτε αναλογία με ένα ον, το οποίο είναι εντελώς και με οντολογική επίσης έννοια προσωπικό. Η εμπειρία μας για το πρόσωπο μέσω της κοινωνίας και της αγάπης μας μεταφέρει μια ιδέα από μια τέτοια ύπαρξη, δεν προσφέρει όμως καμία οντολογική αλλαγή. Η αληθινή ζωή, χωρίς θάνατο, δεν είναι για μας ως πρόσωπα δυνατή χωρίς να συγκλονιστεί η βάση της ύπαρξης μας. Μέσω της αναλογίας της αγάπης μπορούμε να φτάσουμε στο να κατανοήσουμε την χριστολογία από την άποψη του σταυρού (ένα πρόσωπο, το οποίο μας αγάπησε τόσο πολύ, ώστε πέθανε για μας), αλλά δε μπορούμε να την ακολουθήσουμε μέχρι το σημείο της Ανάστασης (ένα πρόσωπο, που νίκησε το θάνατο), η χριστολογία δεν συμβάλλει οντολογικά καθόλου σ΄ αυτό. Ο Χριστός είναι η αλήθεια ακριβώς επειδή στον εαυτό του δε δείχνει μόνο το είναι, αλλά και τη μονιμότητα, δηλαδή την επιβίωση του είναι. Μέσω της ανάστασης δείχνει η Χριστολογία, ότι το δημιουργημένο είναι, είναι σε τέτοιο βαθμό αληθινό, ώστε ούτε η ανθρώπινη ελευθερία δε μπορεί να το εξαλείψει 103 , όπως προσπαθήσαμε να κάνουμε στο σταυρό. Στην ανάσταση του Χριστού ταυτίζονται υπαρξιακά αλήθεια και είναι και η ελευθερία Του απαλλάσσει από την πτώση και δεν είναι πια απειλή για το είναι.

Έτσι η Χριστολογία μεταθέτει το ερώτημα περί αλήθειας από το χώρο του ατόμου και της φύσης στο επίπεδο του προσώπου. Θα ήταν λοιπόν άστοχο να κατανοήσουμε το Χριστό, την αλήθεια, ως «φύση» 104 ή ως ατομική προσωπικότητα. Σ΄ Αυτόν μπορεί πολύ περισσότερο να δει κανείς ένα πρόσωπο, στο οποίο η διαίρεση των «φύσεων» έχει μετατραπεί σε διαφορετικότητα και κοινωνία 105 . Αν λοιπόν μετατοπιστεί η Χριστολογία από τη δική μας ατομική ύπαρξη, αυτό φαίνεται να οδηγεί σε μια εικόνα του Χριστού, η οποία δεν είναι πια «ανθρώπινη» και συγχρόνως προκύπτει απ΄ αυτό που ειπώθηκε, ότι, παρ΄ όλο που μια τέτοια «άρση της εξατομίκευσης» του Χριστού λαμβάνει χώρα στην Χριστολογία, οι υπαρξιακές ακολουθίες δεν έχουν πια καμία οντολογική σημασία.

Αν η εξατομίκευση του Χριστού δημιουργεί στη Χριστολογία ανυπέρβλητα προβλήματα και αν τη συνδέσει κανείς με τον ισχυρισμό, ότι ο Χριστός είναι η αλήθεια, τότε αυτό πρέπει να εξεταστεί πιο συγκεκριμένα σε αναφορά με την Εκκλησιολογία. Αν το είναι του Χριστού συμβαίνει με τον τρόπο ενός ατόμου, δηλαδή ως ατομική κατάσταση, η οποία βρίσκεται πάνω ή κάτω από μας, τότε τίθεται σε μας αναπόφευκτα το ερώτημα: πώς μπορούν ο άνθρωπος και η δημιουργία συνολικά να συνδεθούν μ΄ αυτό το άτομο υπαρξιακά , δηλαδή όχι μόνο με ψυχολογικό ή ηθικό τρόπο, αλλά οντολογικά 106 . Αυτό το πρόβλημα είναι στενότατα συνδεδεμένο με τη σχέση Χριστολογίας και Πνευματολογίας. Πρέπει λοιπόν να ρίξουμε σ΄ αυτό μια ματιά πριν μπορέσουμε να δούμε στη συνέχεια το πώς η Εκκλησία τοποθετήθηκε στην παρουσίαση του Χριστού ως αλήθειας και κοινωνίας.

103 Ο Ντοστογιέφσκι φανερώνει τις οντολογικές ακολουθίες της ελευθερίας, όταν χαρακτηρίζει την προσπάθεια, του να τερματίσει κανείς τη ζωή του μέσω της αυτοκαταστροφής, ως μια έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας να επικυρωθεί. Με τα λόγια του Kirilov στους «Δαίμονες», μπορεί να αποδείξει, ότι υπάρχει Θεός, δηλαδή η έσχατη αναφορά της ύπαρξης, μόνο όταν μπορεί να θέσει ένα τέλος στην ίδια του την ύπαρξη με το να αυτοκτονεί. Το γεγονός, ότι η ζωή συνεχίζεται παρά την ικανότητα του ανθρώπου να αυτοκτονεί, αποτελεί την οντολογική απόδειξη για το ότι ο άνθρωπος δεν είναι η έσχατη αιτία της ύπαρξης, παρά την απειλή, που θέτει αυτός για το είναι με το να έχει τη δυνατότητα να καταστρέψει τα όντα μέσω του θανάτου. Ας παρατηρήσει κανείς τη σημασία αυτής της σκέψης για τις οντολογικές ακολουθίες του σταυρού και της ανάστασης του Χριστού.

104 Τη χρήση του όρου «φύση» υπερασπίζεται στην χριστολογία του ο D . M . Mackinnon , « Substance » in Christology ...,(βλ. πιο πάνω υποσ. 58). Ο σκοπός αυτής της υπεράσπισης είναι να υποδείξουμε την άμεση και ευθεία παρουσία του Θεού στη χριστολογία και να απαντήσουμε στη βασική ερώτηση: «Πώς μπορεί να υπάρχει μια ιδιαίτερη πράξη αυτού, ο οποίος είναι συνδεδεμένος με τον Πατέρα, ταυτόσημος με τον Πατέρα, χωρίς αυτό να βρίσκεται στη φύση της σχέσης του;» Αυτά τα λόγια πρέπει να αξιολογηθούν θετικά στη συνάφεια της δυτικής σκέψης, η οποία έχει την τάση να διαχωρίζει το είναι ή την ουσία από τη σχέση ή το πρόσωπο. Παρόλα αυτά αυτό, το οποίο θέλαμε να δείξουμε εδώ επί τη βάσει της σκέψης των Ελλήνων Πατέρων (πρβλ. πιο πάνω Μέρος ΙΙ, 3), είναι το γεγονός, ότι το είναι και η σχέση πρέπει να ταυτιστούν μεταξύ τους, και ότι η «φύση» ή η «ουσία» μόνο στον «τρόπο της ύπαρξης» είναι αλήθεια.

105 Ο πατερικός όρος της υποστατικής ένωσης , όπως αναπτύχθηκε κυρίως από τον Κύριλλο Αλεξανδρείας, δημιουργεί από το πρόσωπο (υπόστασις) και όχι από τις φύσεις τη βάση για την ύπαρξη του Χριστού. Στο σημείο αυτό υφίσταται μια λεπτή αλλά χαρακτηριστική διαφορά ως προς την ιδέα μιας κοινοποίησης ιδιωμάτων , την οποία πλησιάζει η σκέψη, ότι οι δύο φύσεις θα μπορούσαν να έχουν καθ? εαυτές μια οντολογική κατάσταση.

106 Το πρόβλημα έχει και δυσκολίες της Λογικής και της εμπειρίας, τις οποίες η χριστολογία δε μπορεί να λύσει για το σύγχρονο άνθρωπο για όσο αυτή αντιλαμβάνεται το Χριστό ως άτομο. Πώς μπορεί ένα άτομο, το οποίο έζησε στην Παλαιστίνη πριν τόσα πολλά χρόνια να έχει κάποια σχέση με μένα hic et nunc ; Αν εισάγουμε το ?γιο Πνεύμα ως από μηχανής Θεό για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει και σε καμιά περίπτωση δε φαίνεται πειστικό σε υπαρξιακό ή οντολογικό επίπεδο. Η μοναδική λογική εναλλακτική λύση στη συνάφεια μιας τέτοιας εξατομικευμένης χριστολογίας είναι το να κατανοήσουμε τη σχέση μας με το Χριστό ως Im ι tatio (μίμηση) Christi ή μέσω των υποκατάστατων θεωριών της σωτηριολογίας. Κάθε προσπάθεια να περιγράψουμε αυτή τη σχέση ως οντολογική οδηγεί αναγκαστικά στο να παραιτηθούμε από μια ατομικιστική κατανόηση του Χριστού (πρβλ. τη βιβλική έννοια «πρόσωπο-σώμα»).