Την καλύβα μου καίω
Η "καλύβα" συμβολίζει τον εαυτό μου. Καίω την καλύβα μου και μαζί της καίγεται ο εαυτός μου. Ο παλιός μου εαυτός. Η καλύβα είναι και μια έκφραση της ιδιοκτησίας μου. Καίω την καλύβα για να απαλλαχθώ από τον συναισθηματικό δεσμό του κτήτορα.
Την καλύβα μου καίω για να αναγκάσω το πνεύμα μου και την καρδιά μου να ξεκινήσουν μια νέα εξερεύνηση. Μια νέα αναζήτηση. Πριν καλά καλά καταλάβω τι γίνεται θα έχω βάλει τα θεμέλια για μια νέα καλύβα. Του κάκου. Θα την κάψω ξανά…
Ο λόγος περιγράφει τον όσιο Μάξιμο τον Καψοκαλύβη (Καυσοκαλυβίτης ή Καυσοκαλύβης), διαπρεπή ασκητή του Αγίου Όρους. Ο Μάξιμος, καταγόμενος από την πόλη Λάμψακο της Μικρασιατικής ακτής των Δαρδανελλίων, εκάρη μοναχός σε μια μονή του όρους Γάνου στην Θράκη. Οι αναζητήσεις του τον οδήγησαν στο Άγιον Όρος όπου ενετάχθη ως μοναχός στην Μονή της Μεγίστης Λαύρας.
Ο Καψοκαλύβης ήταν πνεύμα ασκητικό και πολύ ανήσυχο. Σχεδόν αμέσως αποσύρθηκε στην τότε έρημο (η οποία σήμερα ονομάζεται Καυσοκαλύβια) και ασκήτευσε μένοντας μόνος σε πρόχειρες καλύβες, τις οποίες κατασκεύαζε από κλαδιά δένδρων. Ο όσιος Μάξιμος εγκατέλειπε τις καλύβες που έχτιζε, αφού τις έκαιγε, αλλάζοντας συνεχώς τόπο διαμονής. Στον χώρο όπου έχτισε και έκαψε καλύβες, κινούμενος από την δύναμη του ιδανικού της ακτημοσύνης, δημιουργήθηκε η σκήτη των Καυσοκαλυβίων.
"Καθ’ όλην ταύτην την τοξοειδή διαδρομή, από της Μεγίστης Λαύρας μέχρι των Καυσοκαλυβίων, αφ’ ενός μεν εκ των υψηλών σπηλαίων του Άθωνος, αφ’ ετέρου δε εκ των παραθαλασσίων ακτροτόμων σχισμών, οι οδοιπορούντες προσκυνηταί αισθάνονται κατά καιρούς μυστικήν εν τω αέρι ευωδίαν, αναδιδομένην εκ της ενοικούσης χάριτος των ενασκησάντων εκεί αγίων, οίοι είναι ο Όσιος Νείλος, ο Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ο Γρηγόριος ο Παλαμάς και άλλοι.
Η σκήτη των Καυσοκαλυβίων περιλαμβάνει 70 μοναχούς και 38 εν όλω κελλία, άτινα είναι εκτισμένα εις θεσπεσίαν αμφιθεατρικήν τοποθεσίαν, αμέσως άνωθι ενός μικρού και γραφικού λιμένος. Ιδρυτής των Καυσοκαλυβίων είναι κατά πρώτον λόγον ο Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης και κατά δεύτερον λόγον ο Όσιος Ακάκιος. Ενταύθα ήσκησε και ο Άγιος Νήφων.
Ο Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ασκούμενος εις τας δασώδεις και αποκρήμνους περιοχάς του Άθωνος, εις ύψος 1000 μέτρων, κατά μεν τον χειμώνα διήγε μέσα εις πρόχειρον καλύβην, ην κατεσκεύαζεν από ελάτινα ξύλα εντός χιόνων, άγγελος δε του θεού ερχόμενος εκόμιζεν εις αυτόν άρτον ζεστόν. Την δε άνοιξιν ο Άγιος κατέλυε την καλύβην, ανακατασκευάζων άλλην το φθινόπωρο, κατά δε το θέρος ανήρχετο εις την κορυφήν του Άθωνος. Εν μια ουν, εν ταύτη τη κορυφή διατρίβων ο Όσιος, είδε την Βασίλισσαν των Ουρανών κατερχομένην και επισκιάζουσαν αυτόν δια της Θείας Αυτής Χάριτος, ο δε Άγιος τότε αμέσως ησθάνθη, ότι μια φλέβα της καρδίας του ερράγη και εξεπήγασεν εξ αυτής αίμα διάπυρον, εμποτίζον και καταγλυκαίνον άπαντα τα μέλη του οργανισμού αυτού. Όθεν αμέσως ο Μάξιμος απέκτησεν από την Παναγίαν την ανωτάτην χάριν να θαυματουργή και να πληροφορήται τας βουλάς του Θεού δι’ οραμάτων και αποκαλύψεων, καθώς και το χάρισμα να πετά ανά το Άγιον Όρος ως πτηνόν και ως αστραπόμορφος άγγελος αυτοστιγμεί να παρουσιάζεται από τον Άθωνα εις τας Καρυάς, από τας Καρυάς εις την Λαύραν και καθεξής. Εις δε τις επίσκοπος, ακούων αλλ’ αμφιβάλλων δια την διορατικότητα του Μαξίμου, τι εποίησεν; έδωσε το εγκόλποιον αυτού εις τον διάκονόν του και, ενώ ούτω αμφότεροι ήρχοντο προς τον Άγιον Μάξιμον, στρέφεται ο Άγιος και δεικνύων τον επίσκοπον λέγει προς αυτόν: "Εσύ είσαι ο επίσκοπος".*
Ο Όσιος Μάξιμος ο Καψοκαλύβης προσέλκυσε πολλούς μαθητές. Πέθανε το 1320 περίπου και την μνήμη του εορτάζουμε στις 13 Ιανουαρίου.
Διαρκής ο αγώνας του ασκητή. Διαρκής και ο αγώνας του ανθρώπου που προσπαθεί μέσα στην πόλη να ζήσει και να βιώσει την πνευματική ζωή όπως μπορεί. Προσευχόμενος, εξομολογούμενος, αγωνιζόμενος. Σε πόλεις εκατομμυρίων κατοίκων, μόνος του, προσπαθεί να δεν αφήνει την καρδιά του να παρασυρθεί στα του κόσμου ειωθότα. Την ιδιοκτησία, την βολή, την παγίωση που τροφοδοτεί η συνήθεια.
Στην γκραβούρα του οσίου Μάξιμου του Καψοκαλύβη που βλέπετε φυσάνε δυό λογιών άνεμοι. Ο άνεμος της καλύβας και ο άνεμος που παρασύρει τον όσιο Μάξιμο.
Καψό- πρώτο συνθετικό που δηλώνει έκφραση σχετλιασμού ή πτωχείας, όπως καψοπερνώ, καψοτρώω, καψοζώ.
Αποσπάσματα:
Ψηφιακός δίσκος "Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών".
Απάνθισμα έργων πατέρων της εκκλησίας από τον 4ο μέχρι τον 15ο αιώνα το οποίο συνέταξαν και δημοσίευσαν οι άγιοι Νικόδημος ο Αγιορείτης και ο Μακάριος Κορίνθου.
Κεντρικός θεματικός άξονας της Φιλοκαλίας είναι η νήψη και η προσευχή. Με τον όρο "νήψη" οι πατέρες εννούν την κατάσταση εκείνη της πνευματικής νηφαλιότητας, δηλαδή της ενάργειας και της επαγρύπνησης, κατά την οποία ο άνθρωπος έχει συνείδηση του βαθύτερου εσωτερικού του κόσμου, πέρα από τις καθημερινές ενασχολήσεις και τα πάθη που συχνά κυριαρχούν στην ψυχή. Η αδιάλειπτη προσευχή, από την άλλη πλευρά, μέσα από την οποία ο άνθρωπος χτίζει μία προσωπική σχέση με τον Θεό, αποτελεί δρόμο ανοιχτό για τον κάθε άνθρωπο, είτε ζεί στην "έρημο" είτε μέσα στις σύγχρονες πόλεις.
Η Φιλοκαλία δεν είναι έργο που απευθύνεται αποκλειστικά σε μοναχούς. Αντίθετα, σκοπός των ερανιστών της Φιλοκαλίας ήταν το έργο τους να μη μείνει στα ράφια των λογίων, αλλά να αλλάξει την ζωή των ανθρώπων.
Παρόμοιο σκοπό έχει και η παρούσα έκδοση της Φιλοκαλίας.
Ορθόδοξος μοναχισμός: καλύπτει την ιστορική εξέλιξη του φαινομένου αυτού που ξεκίνησε από την Αίγυπτο, στα τέλη του 3ου αιώνα, και το οποίο είναι συνυφασμένο με την ανάπτυξη και εξάπλωση του χριστιανισμού σε όλον τον βυζαντινό κόσμο.
Η Φιλοκαλία δεν είναι έργο που διαβάζεται από την αρχή ως το τέλος, με την μεθοδικότητα που θα διαβαζόταν οποιοδήποτε άλλο έργο. Καθώς πρόκειται για μιάν ανθολογία κειμένων, ο αναγνώστης έχει την δυνατότητα να διαλέξει κάποιο θέμα που τον ενδιαφέρει περισσότερο από κάποιο άλλο σε μία συγκεκριμένη στιγμή, και μέσα από το ευρετήριο να αντρέξει στις σελίδες που τον ενδιαφέρουν. Καθώς η γραφή των πατέρων συχνά είναι νοηματικά πυκνή, πολλές φορές αρκεί μία μικρή φράση για να τροφοδοτήσει σειρά σκέψεων στον νου, και ο χ΄ρονςο που χρειάζεται για να γίνει μία σκέψη πράξη δεν είναι λίγος.
Οι χριστιανοί που εγκατέλειπαν τις πόλεις έβρισκαν καταφύγιο κοντά σε έμπειρους ασκητές που μπορούσαν να τους καθοδηγήσουν στον δρόμο της μάχης ενάντια στον πειρασμό. Συχνά, κέντρο των απομονωμένων καταλυμάτων τους ήταν μία εκκλησία και, ίσω, ένας φούρνος που τους προμήθευε τα εντελώς απαραίτητα για την διαβίωσή τους στην έρημο.
Ο όρος "μυστική θεολογία" παραπέμπει σε μία ιδιαίτερη θεολογική αντίληψη που αναπτύχθηκε στην Ορθόδοξη Ανατολή στην διάρεκι ατης πρώιμης βυζαντινής περιόδου και η οποία συνεχίζει να αναπτύσσεται αδιάκοπα ως τις μέρες μας. Κατά μία έννοια, η ίδια η θεολογία δεν είναι άλλο από την μυστική αναζήτηση του Θεού, καθώς στερείται εμπειρικού αντικειμένου, με την έννοια των θετικών επιστημών.
Τι εννοούμε όμως με την "καθαρά προσευχή" ή την "Προσευχή του Ιησού"; Ο Μακάριος ο Αιγύπτιος, υπήρξε γέροντας του Ευάγριου του Ποντικού. Από το έργο του σώζονται ελάχιστα μόνο αποφθέγματα, που είναι αρκετά, ωστόσο, για να δώσουν το στίγμα τόσο της πνευματικής πάλης του μοναχικού βίου, όσο και της ανάδυσης της μυστικής παράδοσης. Τι λέει για την προσευχή ο Μακάριος; "Δεν είναι ανάγκη να χάνεσαι στα λόγια. Αρκεί να απλώσεις τα χέρια και να πεις: Κύριε, κατά το θέλημα και την γνώση σου, ελέησέ με. Πάνω στην μάχη, πές μόνο: Κϋριε, βοήθεια! Εκείνος ξέρει τι χρειάζεσαι και θα σε ελεήσει". Ο άνθρωπος νοείται ως ολότητα, χωρίς διαχωρισμό ύλης-νου, που έχει την δυνατότητα της απευθείας επαφής και κοινωνίας με τον Θεό.
Η προσέγγιση των δύο αυτών θεολόγων, του Ευάγριου και του Μακάριου, πέρασε στην παράδοση της Ορθόδοξης Ανατολής ως η "Προσευχή του Ιησού". Η ανάμνηση του ονόματος του Ιησού καταλαμβάνει κεντρική θέση στην προσωπική αυτή προσευχή, η οποία δεν απευθύνεται σε άλλον από τον σαρκωμένο του Θεού Λόγο, που βρίσκεται στο κέντρο της ύπαρξης, στην καρδιά, και συνδέεται με την αναπνοή.
Ίσως το ενδιαφέρον και η αποτελεσματικότητα της "Προσευχής του Ιησού" να βρίσκεται, πάνω από όλα, σε τέσσερα σημεία: πρώτον, στην απλότητα και την ελαστικότητά της, δεύτερον, στην πληρότητά της, τρίτον, στην δύναμη του ονόματος και, τέταρτον, στην πνευματική άσκηση της επίμονης επανάληψης.
Η επίκληση του ονόματος είναι μία προσευχή για όλες τις εποχές. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε, σε κάθε μέρος και κάθε ώρα. Είναι κατάλληλη για τον "αρχάριο", όπως και για τον πεπειραμένο. Μπορεί να προσφερθεί μαζί με άλλους ή όταν είμαστε μόνοι. Είναι εξ ίσου κατάλληλη στην έρημο ή στην πόλη, σε τόπους ιδαίτερης ηρεμίας ή μέσα σε κίνηση και υπερβολικό θόρυβο. Δεν είναι ποτέ εκτός τόπου. Θεολογικά, η "Προσευχή του Ιησού" κρύβει μέσα της όλη την αλήθεια του Ευαγγελίου…
Ο πρωτόγονος άνθρωπος συνειδητοποίησε μέσα του την λειτουργία της καρδιάς και την ταύτισε με την ίδια την παρουσία του φαινομένου της ζωής, εκτιμώντας έτσι στην σωστή διάσταση την υπαρξιακή αξία της.
Η καρδιά θεωρείτο η έδρα της ζωής, των συναισθημάτων και αυτής της σκέψης.
Στην καρδιά ο άνθρωπος βιώνει τη χαρά και την θλίψη, εδώ είναι η έδρα και το όργανο έκφρασης των ευαισθησιών του, εδώ, τελικά, εντοπίζεται το σημείο σημείο συνάντησής του με τον Θεό.
Ο άνθρωπος είναι καλός ή κακός ανάλογα με την καθαρότητα της καρδιάς του, γι’ αυτό και ο ψαλμωδός ζητάει στην προσευχή του: "καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, ο Θεός". Σήμερα ακόμη λέμε "άνθρωπος με καλή καρδιά", "καλόκαρδος" ή "κακόκαρδος".
*Το απόσπασμα και η γκραβούρα προέρχονται από το βιβλίο "Το Άγιον Όρος Άθω. Υπό Χρυστοστόμου Μουστάκα αρχιμανδρίτου, όπου περιώδευσε τας ιεράς Μονάς, σκήτας, ασκητήρια και κελλιά του αγιωνύμου όρους". Σελ. 51-58. Εκδοτικός οίκος "Αστήρ", Αλ. και Ε. παπαδημητρίου Αθήναι, 1957
Νίκος Βασιλάκος:
Η "καλύβα" συμβολίζει τον εαυτό μου. Καίω την καλύβα μου και μαζί της καίγεται ο εαυτός μου. Ο παλιός μου εαυτός. Η καλύβα είναι και μια έκφραση της ιδιοκτησίας μου. Καίω την καλύβα για να απαλλαχθώ από τον συναισθηματικό δεσμό του κτήτορα.
Την καλύβα μου καίω για να αναγκάσω το πνεύμα μου και την καρδιά μου να ξεκινήσουν μια νέα εξερεύνηση. Μια νέα αναζήτηση. Πριν καλά καλά καταλάβω τι γίνεται θα έχω βάλει τα θεμέλια για μια νέα καλύβα. Του κάκου. Θα την κάψω ξανά…
Ο λόγος περιγράφει τον όσιο Μάξιμο τον Καψοκαλύβη (Καυσοκαλυβίτης ή Καυσοκαλύβης), διαπρεπή ασκητή του Αγίου Όρους. Ο Μάξιμος, καταγόμενος από την πόλη Λάμψακο της Μικρασιατικής ακτής των Δαρδανελλίων, εκάρη μοναχός σε μια μονή του όρους Γάνου στην Θράκη. Οι αναζητήσεις του τον οδήγησαν στο Άγιον Όρος όπου ενετάχθη ως μοναχός στην Μονή της Μεγίστης Λαύρας.
Ο Καψοκαλύβης ήταν πνεύμα ασκητικό και πολύ ανήσυχο. Σχεδόν αμέσως αποσύρθηκε στην τότε έρημο (η οποία σήμερα ονομάζεται Καυσοκαλύβια) και ασκήτευσε μένοντας μόνος σε πρόχειρες καλύβες, τις οποίες κατασκεύαζε από κλαδιά δένδρων. Ο όσιος Μάξιμος εγκατέλειπε τις καλύβες που έχτιζε, αφού τις έκαιγε, αλλάζοντας συνεχώς τόπο διαμονής. Στον χώρο όπου έχτισε και έκαψε καλύβες, κινούμενος από την δύναμη του ιδανικού της ακτημοσύνης, δημιουργήθηκε η σκήτη των Καυσοκαλυβίων.
"Καθ’ όλην ταύτην την τοξοειδή διαδρομή, από της Μεγίστης Λαύρας μέχρι των Καυσοκαλυβίων, αφ’ ενός μεν εκ των υψηλών σπηλαίων του Άθωνος, αφ’ ετέρου δε εκ των παραθαλασσίων ακτροτόμων σχισμών, οι οδοιπορούντες προσκυνηταί αισθάνονται κατά καιρούς μυστικήν εν τω αέρι ευωδίαν, αναδιδομένην εκ της ενοικούσης χάριτος των ενασκησάντων εκεί αγίων, οίοι είναι ο Όσιος Νείλος, ο Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ο Γρηγόριος ο Παλαμάς και άλλοι.
Η σκήτη των Καυσοκαλυβίων περιλαμβάνει 70 μοναχούς και 38 εν όλω κελλία, άτινα είναι εκτισμένα εις θεσπεσίαν αμφιθεατρικήν τοποθεσίαν, αμέσως άνωθι ενός μικρού και γραφικού λιμένος. Ιδρυτής των Καυσοκαλυβίων είναι κατά πρώτον λόγον ο Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης και κατά δεύτερον λόγον ο Όσιος Ακάκιος. Ενταύθα ήσκησε και ο Άγιος Νήφων.
Ο Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ασκούμενος εις τας δασώδεις και αποκρήμνους περιοχάς του Άθωνος, εις ύψος 1000 μέτρων, κατά μεν τον χειμώνα διήγε μέσα εις πρόχειρον καλύβην, ην κατεσκεύαζεν από ελάτινα ξύλα εντός χιόνων, άγγελος δε του θεού ερχόμενος εκόμιζεν εις αυτόν άρτον ζεστόν. Την δε άνοιξιν ο Άγιος κατέλυε την καλύβην, ανακατασκευάζων άλλην το φθινόπωρο, κατά δε το θέρος ανήρχετο εις την κορυφήν του Άθωνος. Εν μια ουν, εν ταύτη τη κορυφή διατρίβων ο Όσιος, είδε την Βασίλισσαν των Ουρανών κατερχομένην και επισκιάζουσαν αυτόν δια της Θείας Αυτής Χάριτος, ο δε Άγιος τότε αμέσως ησθάνθη, ότι μια φλέβα της καρδίας του ερράγη και εξεπήγασεν εξ αυτής αίμα διάπυρον, εμποτίζον και καταγλυκαίνον άπαντα τα μέλη του οργανισμού αυτού. Όθεν αμέσως ο Μάξιμος απέκτησεν από την Παναγίαν την ανωτάτην χάριν να θαυματουργή και να πληροφορήται τας βουλάς του Θεού δι’ οραμάτων και αποκαλύψεων, καθώς και το χάρισμα να πετά ανά το Άγιον Όρος ως πτηνόν και ως αστραπόμορφος άγγελος αυτοστιγμεί να παρουσιάζεται από τον Άθωνα εις τας Καρυάς, από τας Καρυάς εις την Λαύραν και καθεξής. Εις δε τις επίσκοπος, ακούων αλλ’ αμφιβάλλων δια την διορατικότητα του Μαξίμου, τι εποίησεν; έδωσε το εγκόλποιον αυτού εις τον διάκονόν του και, ενώ ούτω αμφότεροι ήρχοντο προς τον Άγιον Μάξιμον, στρέφεται ο Άγιος και δεικνύων τον επίσκοπον λέγει προς αυτόν: "Εσύ είσαι ο επίσκοπος".*
Ο Όσιος Μάξιμος ο Καψοκαλύβης προσέλκυσε πολλούς μαθητές. Πέθανε το 1320 περίπου και την μνήμη του εορτάζουμε στις 13 Ιανουαρίου.
Διαρκής ο αγώνας του ασκητή. Διαρκής και ο αγώνας του ανθρώπου που προσπαθεί μέσα στην πόλη να ζήσει και να βιώσει την πνευματική ζωή όπως μπορεί. Προσευχόμενος, εξομολογούμενος, αγωνιζόμενος. Σε πόλεις εκατομμυρίων κατοίκων, μόνος του, προσπαθεί να δεν αφήνει την καρδιά του να παρασυρθεί στα του κόσμου ειωθότα. Την ιδιοκτησία, την βολή, την παγίωση που τροφοδοτεί η συνήθεια.
Στην γκραβούρα του οσίου Μάξιμου του Καψοκαλύβη που βλέπετε φυσάνε δυό λογιών άνεμοι. Ο άνεμος της καλύβας και ο άνεμος που παρασύρει τον όσιο Μάξιμο.
Καψό- πρώτο συνθετικό που δηλώνει έκφραση σχετλιασμού ή πτωχείας, όπως καψοπερνώ, καψοτρώω, καψοζώ.
Αποσπάσματα:
Ψηφιακός δίσκος "Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών".
Απάνθισμα έργων πατέρων της εκκλησίας από τον 4ο μέχρι τον 15ο αιώνα το οποίο συνέταξαν και δημοσίευσαν οι άγιοι Νικόδημος ο Αγιορείτης και ο Μακάριος Κορίνθου.
Κεντρικός θεματικός άξονας της Φιλοκαλίας είναι η νήψη και η προσευχή. Με τον όρο "νήψη" οι πατέρες εννούν την κατάσταση εκείνη της πνευματικής νηφαλιότητας, δηλαδή της ενάργειας και της επαγρύπνησης, κατά την οποία ο άνθρωπος έχει συνείδηση του βαθύτερου εσωτερικού του κόσμου, πέρα από τις καθημερινές ενασχολήσεις και τα πάθη που συχνά κυριαρχούν στην ψυχή. Η αδιάλειπτη προσευχή, από την άλλη πλευρά, μέσα από την οποία ο άνθρωπος χτίζει μία προσωπική σχέση με τον Θεό, αποτελεί δρόμο ανοιχτό για τον κάθε άνθρωπο, είτε ζεί στην "έρημο" είτε μέσα στις σύγχρονες πόλεις.
Η Φιλοκαλία δεν είναι έργο που απευθύνεται αποκλειστικά σε μοναχούς. Αντίθετα, σκοπός των ερανιστών της Φιλοκαλίας ήταν το έργο τους να μη μείνει στα ράφια των λογίων, αλλά να αλλάξει την ζωή των ανθρώπων.
Παρόμοιο σκοπό έχει και η παρούσα έκδοση της Φιλοκαλίας.
Ορθόδοξος μοναχισμός: καλύπτει την ιστορική εξέλιξη του φαινομένου αυτού που ξεκίνησε από την Αίγυπτο, στα τέλη του 3ου αιώνα, και το οποίο είναι συνυφασμένο με την ανάπτυξη και εξάπλωση του χριστιανισμού σε όλον τον βυζαντινό κόσμο.
Η Φιλοκαλία δεν είναι έργο που διαβάζεται από την αρχή ως το τέλος, με την μεθοδικότητα που θα διαβαζόταν οποιοδήποτε άλλο έργο. Καθώς πρόκειται για μιάν ανθολογία κειμένων, ο αναγνώστης έχει την δυνατότητα να διαλέξει κάποιο θέμα που τον ενδιαφέρει περισσότερο από κάποιο άλλο σε μία συγκεκριμένη στιγμή, και μέσα από το ευρετήριο να αντρέξει στις σελίδες που τον ενδιαφέρουν. Καθώς η γραφή των πατέρων συχνά είναι νοηματικά πυκνή, πολλές φορές αρκεί μία μικρή φράση για να τροφοδοτήσει σειρά σκέψεων στον νου, και ο χ΄ρονςο που χρειάζεται για να γίνει μία σκέψη πράξη δεν είναι λίγος.
Οι χριστιανοί που εγκατέλειπαν τις πόλεις έβρισκαν καταφύγιο κοντά σε έμπειρους ασκητές που μπορούσαν να τους καθοδηγήσουν στον δρόμο της μάχης ενάντια στον πειρασμό. Συχνά, κέντρο των απομονωμένων καταλυμάτων τους ήταν μία εκκλησία και, ίσω, ένας φούρνος που τους προμήθευε τα εντελώς απαραίτητα για την διαβίωσή τους στην έρημο.
Ο όρος "μυστική θεολογία" παραπέμπει σε μία ιδιαίτερη θεολογική αντίληψη που αναπτύχθηκε στην Ορθόδοξη Ανατολή στην διάρεκι ατης πρώιμης βυζαντινής περιόδου και η οποία συνεχίζει να αναπτύσσεται αδιάκοπα ως τις μέρες μας. Κατά μία έννοια, η ίδια η θεολογία δεν είναι άλλο από την μυστική αναζήτηση του Θεού, καθώς στερείται εμπειρικού αντικειμένου, με την έννοια των θετικών επιστημών.
Τι εννοούμε όμως με την "καθαρά προσευχή" ή την "Προσευχή του Ιησού"; Ο Μακάριος ο Αιγύπτιος, υπήρξε γέροντας του Ευάγριου του Ποντικού. Από το έργο του σώζονται ελάχιστα μόνο αποφθέγματα, που είναι αρκετά, ωστόσο, για να δώσουν το στίγμα τόσο της πνευματικής πάλης του μοναχικού βίου, όσο και της ανάδυσης της μυστικής παράδοσης. Τι λέει για την προσευχή ο Μακάριος; "Δεν είναι ανάγκη να χάνεσαι στα λόγια. Αρκεί να απλώσεις τα χέρια και να πεις: Κύριε, κατά το θέλημα και την γνώση σου, ελέησέ με. Πάνω στην μάχη, πές μόνο: Κϋριε, βοήθεια! Εκείνος ξέρει τι χρειάζεσαι και θα σε ελεήσει". Ο άνθρωπος νοείται ως ολότητα, χωρίς διαχωρισμό ύλης-νου, που έχει την δυνατότητα της απευθείας επαφής και κοινωνίας με τον Θεό.
Η προσέγγιση των δύο αυτών θεολόγων, του Ευάγριου και του Μακάριου, πέρασε στην παράδοση της Ορθόδοξης Ανατολής ως η "Προσευχή του Ιησού". Η ανάμνηση του ονόματος του Ιησού καταλαμβάνει κεντρική θέση στην προσωπική αυτή προσευχή, η οποία δεν απευθύνεται σε άλλον από τον σαρκωμένο του Θεού Λόγο, που βρίσκεται στο κέντρο της ύπαρξης, στην καρδιά, και συνδέεται με την αναπνοή.
Ίσως το ενδιαφέρον και η αποτελεσματικότητα της "Προσευχής του Ιησού" να βρίσκεται, πάνω από όλα, σε τέσσερα σημεία: πρώτον, στην απλότητα και την ελαστικότητά της, δεύτερον, στην πληρότητά της, τρίτον, στην δύναμη του ονόματος και, τέταρτον, στην πνευματική άσκηση της επίμονης επανάληψης.
Η επίκληση του ονόματος είναι μία προσευχή για όλες τις εποχές. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε, σε κάθε μέρος και κάθε ώρα. Είναι κατάλληλη για τον "αρχάριο", όπως και για τον πεπειραμένο. Μπορεί να προσφερθεί μαζί με άλλους ή όταν είμαστε μόνοι. Είναι εξ ίσου κατάλληλη στην έρημο ή στην πόλη, σε τόπους ιδαίτερης ηρεμίας ή μέσα σε κίνηση και υπερβολικό θόρυβο. Δεν είναι ποτέ εκτός τόπου. Θεολογικά, η "Προσευχή του Ιησού" κρύβει μέσα της όλη την αλήθεια του Ευαγγελίου…
Ο πρωτόγονος άνθρωπος συνειδητοποίησε μέσα του την λειτουργία της καρδιάς και την ταύτισε με την ίδια την παρουσία του φαινομένου της ζωής, εκτιμώντας έτσι στην σωστή διάσταση την υπαρξιακή αξία της.
Η καρδιά θεωρείτο η έδρα της ζωής, των συναισθημάτων και αυτής της σκέψης.
Στην καρδιά ο άνθρωπος βιώνει τη χαρά και την θλίψη, εδώ είναι η έδρα και το όργανο έκφρασης των ευαισθησιών του, εδώ, τελικά, εντοπίζεται το σημείο σημείο συνάντησής του με τον Θεό.
Ο άνθρωπος είναι καλός ή κακός ανάλογα με την καθαρότητα της καρδιάς του, γι’ αυτό και ο ψαλμωδός ζητάει στην προσευχή του: "καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, ο Θεός". Σήμερα ακόμη λέμε "άνθρωπος με καλή καρδιά", "καλόκαρδος" ή "κακόκαρδος".
*Το απόσπασμα και η γκραβούρα προέρχονται από το βιβλίο "Το Άγιον Όρος Άθω. Υπό Χρυστοστόμου Μουστάκα αρχιμανδρίτου, όπου περιώδευσε τας ιεράς Μονάς, σκήτας, ασκητήρια και κελλιά του αγιωνύμου όρους". Σελ. 51-58. Εκδοτικός οίκος "Αστήρ", Αλ. και Ε. παπαδημητρίου Αθήναι, 1957
Νίκος Βασιλάκος:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου