Πιστεύω πως όλοι μας αδελφοί μου, ακούσαμε το σημερινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, που αναφέρεται στην γνωστή παραβολή του Τελώνου και Φαρισαίου, και με την οποίαν μάλιστα αρχίζει σήμερα και το Τριώδιο.
Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί χριστιανοί μου για τον Φαρισαϊσμό και την υποκρισία.
Δύο ήσαν στα χρόνια εκείνα οι κυριότερες ηγετικές τάσεις ανάμεσα στους Εβραίους, οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι. Οι πρώτοι όμως ήσαν οι επικρατέστεροι. Έλεγαν και δυστυχώς επίστευαν πως τηρούσαν με ζήλο και ακρίβεια τον Μωσαϊκό Νόμο, επειδή τον διάβαζαν πολύ και ήσαν νομομαθείς. Γνώριζαν δηλαδή και ερμήνευαν τις εντολές του Μωυσέως, και όσα κατά καιρούς είχαν πει οι προφήτες με τις προφητείες τους. Εφαρμόζοντας δε απλές τυπικές διατάξεις του Νόμου, έδιναν την εντύπωση πως ήσαν ευσεβέστατοι, ενώ στην ουσία ξεγελούσαν τον αμαθή λαό, και τον κορόιδευαν με την φοβερή τους υποκρισία. Γι’ αυτό και τους καυτηρίασε ο Κύριος λέγοντάς τους «Ουαί υμίν Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί, ότι αποδεκατούτε το ηδύοσμον και το άνιθον και το κύμινον, και αφήκατε τα βαρύτερα του Νόμου, την κρίσιν και τον έλεον και την πίστιν», από το 23ο κεφάλαιον του Ματθαίου.
Δηλαδή αλίμονο σε σας, Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί, που δίνετε απλά και μόνον στο ναό και στους λευίτας το δέκατον από το δυόσμο, τον άνιθο και το κύμινο, που τηρείτε δηλαδή μόνον τους τύπους, και κάποιες δευτερεύουσες διατάξεις του Νόμου, και περιφρονείτε τις μεγάλες εντολές του Θεού, όπως είναι η δικαία κρίσις, η ευσπλαχνία και η τιμιότητα στη ζωντανή πίστη του αληθινού Θεού.
Έτσι αδελφοί μου, με τα φοβερά του «Ουαί» ο Κύριος κατεδίκασε μια για πάντα τον Φαρισαϊσμό, τον οποίον εξομοίωσε με την υποκρισία. Γι’ αυτό και τονίζουμε ότι το πιο τραγικό λάθος των Φαρισαίων ήταν, ότι θεωρούσαν τον εαυτό τους ενάρετο, ευσεβή, δίκαιο και τέλειο ενώ φανερά περιφρονούσαν τους απλούς ανθρώπους του λαού. Έτσι η ουσία της Φαρισαϊκής αμαρτίας, συγκεντρώνεται στις λέξεις που είπε ο Φαρισαίος, στη σημερινή παραβολή.
«Ο Θεός, ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων».
Θεέ μου σε ευχαριστώ που δεν είμαι σαν όλους τους άλλους ανθρώπους, οι οποίοι είναι κλέφτες, άδικοι, πόρνοι, μοιχοί, φονιάδες, ψεύτες και λοιπά, ή σαν κι αυτόν εδώ τον Τελώνη.
Έτσι γίνεται φανερό, γιατί ο Κύριος ήλεγξε με τόση σφοδρότητα τους Φαρισαίους και μάλιστα λίγο πριν απ’ το πάθος τους. Και το έκανε, μας λένε οι Πατέρες, για όλους εκείνους που πιστεύουν πως είναι ενάρετοι και ευσεβείς, ενώ περιφρονούν τους απλοϊκούς ανθρώπους, δηλαδή τον απλό λαό του Θεού.
Κι είναι αλήθεια ότι η υποκρισία πρόσβαλλε σε όλες τις εποχές τους χριστιανούς, και τους κληρικούς, εμάς δηλαδή τους παπάδες παντός βαθμού, και τους μοναχούς, αλλά και τους λαϊκούς.
Πάντως λίγο πολύ όλοι μας δηλητηριαζόμεθα απ’ αυτό το φοβερό μικρόβιο του Φαρισαϊσμού, τον ιό, όχι της γρίπης αλλά της υποκρισίας. Ακόμη και σήμερα μπορούμε να συναντήσουμε ανθρώπους που παριστάνουν τους ευσεβείς, τους αγίους, τους δικαίους, τους εναρέτους, τους οραματιστάς και λοιπά.
Τους βλέπουμε πότε να κάνουν μεγάλους σταυρούς, να κάνουν μετάνοιες επιδεικτικές όμως, επιδεικτικές όμως, μπροστά στις εικόνες, να σηκώνουν ψηλά τα χέρια τους, να κινούνται μια από δω, μια από κει, αυτό έχει σημασία, κι ύστερα πάλι σταυρούς, πάλι μετάνοιες και σ’ όλη τη διάρκεια αυτής της επιδείξεως, κάτι να μουρμουρίζουν, στις δε συζητήσεις τους κατακρίνουν τους πάντες και τα πάντα.
Υπάρχουν όμως πολλών ειδών Φαρισαϊσμού, πολλές μορφές υποκρισίας, που μπορεί μεν να είναι κάπως λεπτές, αλλά είναι εξίσου επικίνδυνες.
Μια μορφή απ’ αυτές, η πρώτη, βρίσκει εύκολα καλό έδαφος στους χλιαρούς χριστιανούς. Όταν λοιπόν τους προτρέπουμε για να εκκλησιάζονται, για να εξομολογούνται, για να νηστεύουν, και να κοινωνούν, ή να εγκρατεύονται, μας απαντούν:
- Εγώ, λένε, δεν είμαι σαν κι αυτούς τους Φαρισαίους που κάνουν τους μεγάλους Σταυρούς αλλά εκμεταλλεύονται τον κόσμο. Εγώ, συνεχίζουν, είμαι ντόμπρος άνθρωπος, ειλικρινής, τίμιος, και αγαπώ όλο τον κόσμο, μπορεί την μπουκιά μου βγαζω απ’ το στόμα μου να τη δώσω, τον Θεό Τον έχω μέσα μου, και δεν μου χρειάζονται όλα αυτά, που κάνουν οι Φαρισαίοι…
Τα λένε αυτά αδελφοί μου, και δεν καταλαβαίνουν ότι με τον τρόπο αυτό μεταβάλλουν οι ίδιοι τον εαυτό τους σε Φαρισαίο πρώτης τάξεως μάλιστα, και στην ουσία επαναλαμβάνουν τα ίδια του τα λόγια, ότι «εγώ ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων».
Αυτή η μορφή των χριστιανών, ή έχουν άγνοια, ή έχουν σκανδαλιστεί από κάποια αρνητικά παραδείγματα κακών κληρικών, και αυτά δυστυχώς δεν είναι λίγα, αυτά που δίνουμε εμείς οι παπάδες, παντός βαθμού, επαναλαμβάνω.
Δυστυχώς σε πολλά φταίμε και εμείς οι ιερείς, οι επίσκοποι, και οι μοναχοί. Το επαναλαμβάνω αυτό, που δίνουμε στους χλιαρούς χριστιανούς λαβές και αφορμές, για να γίνουν ακόμα χειρότεροι. Έτσι από χλιαροί, καταντούν νερόβραστοι, από νερόβραστοι γίνονται αδιάφοροι, και από αδιάφοροι εχθροί και πολέμιοι της Εκκλησίας.
Μια δεύτερη μορφή Φαρισαϊσμού είναι αυτή που μας χωρίζει σε φατρίες, σε κάστες, σε αδελφότητες και θρησκευτικές ομάδες, χωριστά οι θρησκευτικοί σύλλογοι και οι προσωποπαγείς ομάδες μέσα στις ενορίες.
Έτσι οι μεν που ανήκουν στην άλφα θρησκευτική Ορθόδοξη κίνηση, περιφρονούν όλους εκείνους που έχουν ας πούμε, να το πούμε για παράδειγμα έτσι, κάποιες φιλομοναχικές τάσεις, κάποιοι άλλοι που ανήκουν σε μια δεύτερη θρησκευτική ομάδα, αποστρέφονται όλους τους άλλους χριστιανούς, που όχι μόνον δεν τους χαιρετούν και δεν τους λένε και καλημέρα, αλλά και επιπλέον τους κακολογούν για τα τρωτά που έχουν, ε, που έχουν σαν άνθρωποι και αυτοί, ή για τα λάθη που κάνουν.
Άλλοι πάλι λέγουν και καμαρώνουν γιατί είναι πνευματικοπαίδια του Τάαδε πνευματικού πατρός, και όλους τους άλλους τους θεωρούν δευτέρας κατηγορίας χριστιανούς. Πιστεύουν δε ότι αυτοί και μόνον έχουν το προνόμιο της σωτηρίας ή της αποκλειστικότητος. Αυτόν τον πολυμερισμό σε θρησκευτικές ομάδες, ή οπαδούς των χριστιανών, τον καταδίκασε τελεσίδικα ο Απόστολος Παύλος. Τι θα πεί, έλεγε και έγραφε, ο ουρανοβάμονας αυτός, ο των Εθνών Απόστολος. «Εγώ είμαι του Απολλώ, εγώ του Κηφά, εγώ του Παύλου». Μεμέρησται ο Χριστός; Δηλαδή διαιρείται ο Χριστός; Μήπως χωρίζεται σε κόμματα και ομάδες, και αδελφότητες, Μήπως πολυμερίζεται σε γεροντάδες, πνευματικούς, επισκόπους και πρεσβυτέρους; Ασφαλώς όχι. Χίλιες φορές όχι. Τα πάθη μας, ο εγωισμός μας, η υποκρισία μας, και το να δειχνουόμαστε ότι κάποιοι δήθεν είμαστε, φτιάχνουν τις διαιρέσεις, τους πολυμερισμούς και τις προσωπολατρίες.
Αρκετές φορές στο παρελθόν, και απ’ αυτόν εδώ τον χώρο δυστυχώς, έχουν γίνει τέτοιου είδους παρεξηγήσεις. Ευτυχώς όμως όχι τώρα γιατί εξέλειπαν. Τα πράγματα μπήκαν στη θέση τους. Διότι άλλο πράγμα να λες ότι εξομολογείσαι στον τάδε ιερέα, και ότι αναπαύεσαι σ’ αυτόν, και άλλο πράγμα να περιφρονείς όλους τους άλλους χριστιανούς, επειδή δεν εξομολογούνται στο δικό σου πνευματικό, ή δεν πηγαίνουν στο κήρυγμά του ή δεν τον αναγνωρίζουν και τόσα άλλα. Αυτή η περιφρόνησις έχει μέσα της μπόλικο μπόλικο Φαρισαϊσμό.
Όλοι μας αδελφοί μου είμαστε παιδιά του ενός Θεού. Ομολογούμε την ίδια πίστη. Συμμετέχουμε στα ίδια μυστήρια, και έχουμε τον ίδιο στόχο.
Στο πώς θα σωθούμε, δια του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, που αυτός και μόνο θυσιάστηκε πάνω στο Σταυρό για τη σωτηρία μας. Για τη σωτηρία όλων μας. Κανένας άλλος δε σταυρώθηκε και δεν έχυσε το αίμα του ….
Μια τρίτη μορφή Φαρισαϊσμού, λεπτή και επικίνδυνη, έχει σχέση και πάλι με τους ευσεβείς χριστιανούς. Και ενώ εκκλησιάζονται, εξομολογούνται, κοινωνούν των Αχράντων Μυστηρίων, μελετούν την Αγία Γραφή και τους Πατέρες, προσεύχονται πρωί και βράδυ, κάνουν δηλαδή τον πνευματικό τους αγώνα, και πηγαίνουν συχνά σε διάφορα προσκυνήματα και στους Αγίους Τόπους, και οι άνδρες στο Άγιον Όρος και λοιπά και λοιπά, εν τούτοις σιγά σιγά τους μπαίνει η ιδέα αμυδρά στην αρχή, ισχυρή και πιστευτή στη συνέχεια, ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους, ότι δεν είναι ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων. Έτσι αργά αργά, και χωρίς να το καταλαβαίνουν από την αρχή, γεμίζουν από Φαρισαϊσμό, από υπερηφάνεια, από μία ακατάσχετη ορμή να θέλουν να ομιλούν για τα καλά που έχουν κάνει. Και ότι τάχα τους ξεφεύγει η αρίθμησις των πνευματικών τους έργων. Ξέρετε λένε; Να, να, εγώ, εξομολογούμαι, κοινωνώ, προσεύχομαι, δίνω και καμιά συμβουλή στους άλλους, κάνω και καμιά ελεημοσύνη, αλλά ξέρετε, ξέρετε, να, δεν ήθελα αυτά να τα πώ, ε, μου ξέφυγαν. Και άλλες τέτοιες ανοησίες. Και με το πέρασμα του καιρού δυστυχώς ξεπέφτουν σε μια συνεχή μανία επιδείξεως. Και όπως καταλαβαίνετε αυτή η Φαρισαϊκή στάση μολύνει και τις πιο ιερές στιγμές, όπως είναι ο εκκλησιασμός, η Θεία Κοινωνία, η προσευχή και άλλα.
Φυσικά αυτοί οι χριστιανοί δεν ασχολούνται πλέον με τις προσωπικές τους αμαρτίες, τις οποίες ελαχιστοποιούν, αλλά με τις πτώσεις και τα λάθη των άλλων, και τους οποίους συνεχώς κατακρίνουν με σκληρότητα και ασπλαχνία.
Μια τετάρτη μορφή φαρισαϊσμού είναι ο τελωνικός φαρισαϊσμός. Εδώ έχουμε κάτι πολύ πολύ επικίνδυνο. Έχουμε μια ανάμειξη, έχουμε ένα συνδυασμό, ένα κράμα, των αρνητικών στοιχείων και του Τελώνου και του Φαρισαίου. Τα αρνητικά στοιχεία του τελώνου είναι τα μεγάλα και βαριά αμαρτήματα. Τα αρνητικά στοιχεία του Φαρισαίου, είναι η αυτοθέωση, η αυτοδικαίωση και η υποκρισία. Αυτά λοιπόν τα αρνητικά στοιχεία και των δύο τύπων συνυπάρχουν στον ίδιο άνθρωπο. Έχουμε δυστυχώς και τέτοιους χριστιανούς. Είναι αυτοί που ενώ καθημερινά διαπράττουν τα πιο μεγάλα θανάσιμα αμαρτήματα, εν τούτοις, όχι μόνον δεν μετανοούν, όχι μόνον δεν συντρίβονται, όχι μόνον δεν ζητούν το έλεος του Θεού, αλλά καμαρώνουν γι’ αυτά τους τα αμαρτήματα και τα διατυμπανίζουν κιόλας σε όλους και κάνουν και κάτι άλλο που είναι πολύ πιο χειρότερο, πολύ πιο απαίσιο. Κατηγορούν δηλαδή και κατακρίνουν συνεχώς και αποκαλούν Φαρισαίους, κοροϊδεύοντας και ειρωνεύοντας όλους εκείνους τους χριστιανούς που αγωνίζονται οι καημένοι νυχθημερόν για να τηρούν με πολύ κόπο τις Ευαγγελικές εντολές, να καλλιεργούν τις θεότατες αρετές, να πολεμούν τα πάθη τους, να συμμετέχουν στα άγια μυστήρια, και να προσπαθούν να κρατηθούν πνευματικά όρθιοι και σώφρονες μέσα σ’ αυτή την εφιαλτική θύελλα της αποστασίας, της προστυχιάς και του υλιστικού φρονήματος που σαρώνουν απ’ άκρου εις άκρον ολόκληρον τον πλανήτη. Ε, τι να πεις γι’ αυτούς πλέον;
Υπάρχουν όμως και άλλες μορφές Φαρισαϊσμού, αλλά αρκούμεθα σ’ αυτές τις τέσσερεις.
Χριστιανοί μου, είδαμε το πόσο ύπουλος είναι ο Φαρισαϊσμός, και πόσο επικίνδυνα παραμονεύει και στα αγιότερα πράγματα και πως τελικά μας καταστρέφει.
Εμβόλιο για τα μικρόβια του Φαρισαϊσμού και της υποκρισίας είναι ένα και μόνο, το τελωνικό πνεύμα.
Το πνεύμα της συντριβής.
Το πνεύμα της μετανοίας και το πνεύμα της ταπεινώσεως, που είναι και το αιώνιον πνεύμα της Αγίας μας Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Αυτό το πνεύμα θέλει να μας εμπνεύσει η Εκκλησία μας, με το Τριώδιο και τη Μεγάλη Σαρακοστή, να αισθανόμεθα δηλαδή από βάθους καρδίας την αμαρτωλότητά μας,
δεύτερον, να μην κατακρίνουμε κανέναν άνθρωπον και για τίποτα,
και τρίτον να παρακαλούμε με πόνο ψυχής τον Κύριο και Λυτρωτή μας ομολογώντας σαν τον Τελώνην :
«ο Θεός μου ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ, ο Θεός μου ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ…»
